kültür sanat

Agnostisizm Nedir, Ateizm Nedir, Teizm Nedir, Deizm Nedir, Neyi İfade Eder?

Agnostisizm Nedir, Ateizm Nedir, Teizm Nedir, Deizm Nedir

Agnostisizm Nedir?

Agnostisizm son yıllarda sık sık karşımıza çıkan bir kavram. Agnostisizm basitçe, bilmemek anlamına geliyor. Bir agnostik kişi, herhangi bir tanrının var olup olmadığı bilgisine dürüstçe sahip olmadığını belirten ve buna inanan kişidir. Bu ekolün ateizmin bir kolu olduğunu düşünenler yanılıyor. 


Agnostik bakış açısına göre, insan, zihni ile Tanrıyı kavrayamaz. Ona yoktur diyemez, buna karşılık vardır da diyemez. O’nun varlığı bilimsel yöntemlerle ve 5 duyumuzla ortaya konamaz. Bunun için güçlü bir sezgi gerekir ki, Agnostik kişi sezgiye prim vermez. Ateizm ile teizm arasındaki bir yol olarak görenler de bu yolu yanlış tanımlarlar. Çünkü Teist kişi Tanrının varlığına inanır, Ateist kişi inanmaz. Bu işin orta yolu yoktur.

Ateizm ve Budizm Nedir?

Ateizm açık ve net olarak bir tanrı kavramını reddetmektir. Ateist kişi için inanmak söz konusu değildir. Tanrı varlığı bilimsel olarak ispat edilmeyene kadar ve test edilmeyene kadar kabul edilmez. Ki böyle bir testin yapılması mümkün değildir. Fiziksel ve belli sınırları olan bilimsel deneylerle varlığı asla kanıtlanamaz. 


Ateizm sadece Tanrıyı değil tüm metafizik inançları, ruhları, cinleri ve doğaüstü adı verilen tüm bilinçli varlıkları reddeder. Budizm de mistik bir uzak doğu dini olmasına karşın bu dinde de Tanrı kavramından hiç bahsedilmez. 

Zen budizmi de Tanrı kavramından söz etmez.” Mutluluk içinde hayata karşı koymadan, onunla uyumlu bir şekilde akarak yaşa!” der. Hayatın gizli bir bilgeliği olduğunu ve buna güvenilmesi gerektiğini savunur. Zen ekolüne göre, hayatta her ne oluyorsa, olması gerektiği için oluyordur ve iyi ki oluyordur! Taoculuk da bir takım sezgisel çıkarımlara dayansa da Tanrı kavramını işaret etmeyen, gizli ve her şeyin üzerinde, alt planda yönetimi ele alan bir güç olduğunu ima eder.

Budizm Nedir?

Siddhartha Gautama daha 35 yaşında bir kralın oğlu iken bu şatafatı bırakarak, hayatın gerçek yüzünü ve ölümün gerçek yüzünü anlamak için uzun bir yolculuğa çıktı. Baştan aşağıya Hindistan’ı gezdi ve daha önce sürdüğü zevk ve sefa içindeki hayatın yani uykunun kendisine yarar vermeyeceğini anladı. 


O gerçek huzur ve mutluluğu yani 8 milyar insanın gerçekte gizliden gizliye aradığı şeyi arıyordu. yıllarca aşırı oruç ve riyazetten sonra yine aradığını bulamadı. Bu yolun da insanı aradığı kurtuluşa götürmeyeceğini anladı. 6 yıl sonra bilgi ağacının altında mistik bir tecrübe yaşadığı ifade edilir. Bu tecrübe aydınlanmadır. O herkesin aydınlanma potansiyelini taşıdığına inandı. Bu yolu göstermek için takipçilerine yol gösterdi. Bu öğretiye orta yol adı veriliyor. Kısa zamanda insanlar onda farklı bir şeylerin olduğunu gördüler ve onu takip etmeye başladılar. 

Buddha bütün arzuların, acının temel kaynağı olduğu sonucuna vardı. Eğer arzular yok edilirse, insanın acısı bitecekti. Bu şekilde ruhsal dinginliğin kapısı açılacaktı. Buddha hiç bir eserinde, Tanrı kavramından söz etmedi. 

Lao Tzu da milattan önce 6. yy da yaşamış bir bilge olarak karşımıza çıkıyor. Dünyaya barış aydınlanma ve düzen getirme fikri ile dolaştı. Lao Tzu ana tema olarak doğaya büyük önem verir. Konfüçyüs’ün aksine bilgelik, gelenek ve göreneklerle eğitim ve öğretimle elde edilen bir şey değildi. O daha gizemli bir yoldan elde edilebilirdi. Bu noktada Lao Tzu ve Konfüçyüs tamamen zıt yaklaşımlar sergiler. Lao Tzu evrende bir ahenk olduğunu sezdi ve bu sezginin peşinden, itiraz etmeden, ona ayak diremeden, onun bilgeliğine güvenerek olgunluk içinde gitmenin insanı olgunlaştıracağını buldu. 

Aynı bu çağlarda İran’da Zerdüşt adında bir bilge daha ortaya çıktı. Kötülük problemi üzerine birçok geniş kapsamlı fikirleri vardı. Bu adamın Hint Veda eserlerinden, Yahudilerin Tevrat kitabından etkilendiğini söyleyen kaynaklar var. Zerdüşt’ün “Ahura Mazda” adını verdiği tanrıya inanılmasını istediği belirtilir. Ona göre, Ahura Mazda iyilik ve kötülüğün, dualitenin olduğu bu yaşamda, iyilikten yana bir Tanrı idi.

Hindistan’da Çarvakalar adı verilen bir grup, Yunanistan’da Zenon adı verilen bir adam toplumları son derece etkilediler. Çarvakalar, hayata bir kez gelindiğini ve insanın en iyi şeyleri elde etmek için ne gerekiyorsa yapması gerektiği şeklinde absürt bir düşünce ile yayıldılar. Borç almak hak yemek, kul ezmek onlara göre serbest idi. Herhangi bir hesap sorucu merci olmadığı için, insanın yapacağı her şey yanına kar kalacaktı. 


Böyle sapkın bir düşünceye ayak uyduran alt sınıftan, kaybedecek bir şeyi olmayan bir güruh yıllarca bu düşünce etrafında yaşamlarını zorbalık yaparak sürdürmeye devam ettiler. Zenon ise çok daha tehlikeli bir düşünceye sahipti. Ona göre insanlar, doğumlarını kontrol edemiyordu ama ölümlerini kendileri belirleyebilirdi. Böylece ona tabi olan insanlar intihar etmeye başladılar. Fakat kendisi hiç intihar etmedi. Neden sen de intihar etmiyorsun diye soranlara da sizin kurtulmanıza yardım etmek için yaşama katlanıyorum dedi.

Görüldüğü gibi hayatın ne anlama geldiğini anlamaya çalışan ve ölümün gizemlerini çözmeye çalışan insanoğlu, yüz binlerce yıldır her yolu ve yöntemi deneyerek binlerce farklı düşünce akımları üretti.

Teizm Nedir?

Semavi dinleri kapsayan bir kavramdır. Bir yaratıcının var olduğu inancını temsil eder. Dünyanın bir ve tek yaratıcısının olduğu, dünyanın bir imtihan alanı olduğu, insanların bu dünyada yaptıklarından sorumlu tutulacağı ve öbür dünyada hesap vereceği inancı vardır. Buna ahiret inancı denir. 

Ahirette herkes hesaba çekilir, inananlar günahlarının bedelini ödedikten sonra cennet denilen yerlere gönderilir. İnanmayanlar ise hiç sönmeyen ateşlerle kuşatılmış cehennemde sonsuza kadar kalır. Fakat semavi dinler, Yahudilik Hristiyanlık ve İslam dini fikir ayrılığına düşmüşlerdir. 

İslam son din olarak gelmiş ve diğer semavi dinlerin kitaplarını ve peygamberlerini teyit eder. Teist kişi bir yaratıcının varlığına tüm kalbi ile, ispat aramadan inanan kişidir. Hayatını da buna göre şekillendirmeye çalışır. Böylece bu kısa hayatı dini kurallara riayet ederek yaşamaya ve bitirmeye çalışır.

Deizm Nedir?

Deizmin dilimizde ki karşılığı yaradancılık olarak biliniyor. Bu inanışa sahip kişilere Deist deniyor. Deizm de bir yaratıcının varlığını kabul eder, ancak dinlerin kitaplarını ve peygamberleri kabul etmez. Yaratıcının böyle mesajlar göndermeyeceğine inanır. Deizmin fikir babası 17. yüzyılda yaşayan İrlandalı John Toland’dır Katolik bir ailede doğmuş olup “Pentheistikon” isimli kitabında akla dayalı maddeci bir dinin gerektiğini söylemiştir. 


Toland’ın bu düşüncesi birçok düşünür tarafından kabul görmüş ve deizm olarak dünyaya yayılmıştır. Voltair ve Rousseau gibi ünlü düşünürler de Deizm savunucusu olmuştur. İlk Deizm kelimesi Viret (1564) ve Burton(1621) tarafından kullanıldığı genel kabul görülmektedir. İngiliz filozof Edward Herbert, “De Veritate” (Hakikat Üzerine) isimli kitabı ile Deizm kurucuları arasında sayılmaktadır. Herbert, göre bir yaratıcı vardır ve evreni yaratmıştır.


Ancak dinlerde yer alan Akıl dışı söylemler doğal düzene gölge düşürmektedir. Rousseau da deizmi savunmuş ancak onun asıl savaşı din adamları ile olmuştur. Rousseau, özellikle katı olarak gördüğü kilise rahipleri ve din adamlarını gereksiz aracılar olarak görmüştür.

Engin Çilekci

Keşfet, Öğren, Paylaş

İlgili Makaleler

56 Yorum

  1. Agnostisizm Nedir, Ateizm Nedir, Teizm Nedir, Deizm Nedir, Neyi İfade Eder? İnternette bunlarla ilgili fazla bilgi yok Engin bey on numara konular hakkında bilgiler vermişsiniz. Tebrikler

  2. Genelde hepsini duyuyoruz, biliyoruz fakat agnostisizm hakkında pek bir şey bilmiyordum, sezgiye ve iç dünyamıza güvenmeyelim diyor anladığım kadarıyla. Çok teşekkürler…

  3. Yaşamda hiç bir şeyin tesadüf olmadığını, bir düzen ve intizamla yaratıldığını ve biz insanlara gönderdiği kutsal kitaplar ve elçiler aracılığıyla nasıl yaşamamız gerektiğini gösteren yüce bir gücün varlığına yürekten inanırım. Faydalı bir araştırma elinize emeğinize sağlık.

  4. Bu izmler amma da arttı değil mi 🙂 Son birkaç yıldır özellikle Deizm nedir sorusunu merak edenler oldukça fazla. Bununla birlikte Agnostisizim akımı da oldukça popüler olmaya başladı. Bu anlamda, izmler arasında en çok merak edilenleri gayet anlaşılır bir şekilde kaleme almışsınız. Herkes bir arayış içerisinde. Umarım aradıklarını bulurlar 🙂 Ben mi? Tek gayem iyi bir insan olmak; olumsuz düşünmekten, ön yargılardan, bencillikten, haksızlıklardan vs… kendimi sakınmak. Umarım iyi bir insan olma yolunda başarılı olurum. Gerisi sadece teferruat, kendi iç dünyamız…

  5. Teşekkür ederim özellikle agnostisizm hakkın da çok bilgi sahibi olmadıklarını yazmışlar en azından bilgilenmiş oluyor arkadaşlar.

  6. Agnostizm i ilk defa duyuyorum ve sayenizde öğrenmiş oldum. Çok teşekkürler. Bu arada sosyal medya hesaplarınızda sıkıntı var sanırım. Dikkatimi çektide uyarmadan geçmeyim dedim 🙂

  7. Tarih, bilim ve bilinmeyen… Ilgili çeken güzel bir yazı olmuş. Bilmediğimiz terimler evet var. Evde kal Turkeye derken boş boş internette gezmeyi kast etmiyorlar. Ne güzel böyle faydalı bilmediğimiz bilgiler edinmek biraz araştırmacı olmak gerek.

  8. Ne kadar Allah'ı görmemeye anlamama ya varlığını hissetmeme ye çalışılsa da hele şu corona günlerinde varlığını hissediyor ve kabullenip dua ya sarılıyoruz. Ateistler de bir bahane yapacaklardır.Geniş Bilgilendirme için teşekkür ederim

  9. Diğerleri tamam da deizm sanki benim azcık kafam karıştı bi düşünem de gelem der gibi Allah var ama dinleri yok kuralları yok demek biraz tuhaf. 🙂

  10. Bütün inançların kaynağı tek bir Yaratıcı'ya dayanmaktadır. Ateistlerin bile oluşum için gerekli olan "güç"ü yaratıcı olarak kabul etmesi garip değil mi? Sonuçta bir Yaratıcı var. Gerçek bir dinin farklı düşüncelere sahip insanlar tarafından dallandırılması ve günümüzde "Dinlerin Kaynağı Nedir?" sorularıyla, dallarına ayırdığımız dine geri dönüş-ulaşma çalışmaları bana çok komik geliyor. 🙂 Sonsuza dek sürecek bir yap-boz. 🙂

    Bana yeni bir yayın hazırlamam için ilham olduğun için teşekkürler…

  11. Agnoztisizmi biliyordum ama deizm ve teizm aynı şey olarak algılardım hep. Sayenizde aralarındaki farkı anlamış oldum. Bu tür konular ilgimi çeker benim. Sürekli okur araştırırım. Bu açıdan benim için faydalı bir paylaşım sunmuşsunuz teşekkürler.

HürPost için bir yanıt yazın Yanıtı iptal et

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu